NBA je najuspješniji sportski proizvod Sjedinjenih Američkih Država i već odavno globalni fenomen. Nema potrebe za daljim objašnjenjima o NBA kao pojavi i NBA košarci. Marka, brend globalne težine i kulturoški faktor na cijeloj planeti od kraja 80ih godina. Košarka je autentična američka priča, nastala u toj zemlji i nakon fudbala najpopularniji i najznačajniji sport na planeti.

Bejzbol je nama Evropljanima svakako najdalji i najčudniji od svih američkih nacionalnih sportova. Nije, međutim, bejzbol isključivo američka priča. Izuzetno je popularan u zemljama Srednje Amerike, Meksiku, karipskom regionu, ali i u mnogim zemljama i regionima u Aziji, u kojima je srodni kriket dio identiteta i sport od nacionalnog značaja. Major League Baseball (MLB) je jedan od sportskih fenomena i dio kulturne baštine Amerike, jedan od simbola tog čuvenog "american way of life", ali nama i dalje stran i čudan.

National Hockey League (NHL) je svakako najkvalitetnije svjetsko takmičenje u hokeju na ledu, koji je popularan i u mnogim evropskim zemljama, ali NHL je zapravo više kanadska nego američka priča. Najveće i najtrofejnije organizacije u istoriji NHL-a su Montreal Canadiens i Toronto Maple Leafs, a najveći igrač i ikona ovog sporta je Kanađanin Wayne Gretzky. Ukratko - NHL je prvo Kanada, pa tek onda Amerika.

Ne, nijedan od navedenih sportova, nijedna od ovih velikih liga u samoj Americi nema takav značaj i ne predstavlja takav simbol načina života, kolektivnog, kulturološkog identiteta kao što je američki fudbal. O uticaju i značaju tog sporta u SAD najviše govori, ostatku svijeta apsurdna i uvređujuća, činjenica da je američki fudbal tamo jednostavno samo football, dok je fudbal kao globalno daleko najpopularniji sport soccer. A football je NFL. National Football League, sport i liga koju Amerikanci najviše vole. Ni kada je LeBron James prije nekoliko godina konačno donio NBA prsten u Cleveland, Cavaliersi nisu bili ni blizu značaja i popularnosti Brownsa, NFL tima iz istog grada. Brownsi, koji su pojam gubitničke ekipe, koji su iste te godine, u kojoj su Cavsi uzeli NBA titulu, završili sezoni sa skorom od 0-16 (nula pobjeda), oborivši skoro sve negativne rekorde. Brownsi su ljubav, nezavisni od rezultata. Slično je i u većini drugih tradicionalnih NFL centara. Denver su Broncosi, Pittsburgh su Steelersi, New York Giantsi su broj jedan u "glavnom gradu svijeta", ni Yankees nisu veći. Green Bay ljudi širom svijeta znaju samo po NFL timu, inače bi malo ko ikada čuo za to mjestašce u Viskonsinu. Michael Jordan je najveći, ali Bullsi u Chicagu nisu najvoljeniji. To su Bearsi, druga najstarija NFL franšiza.

Dallas Cowboysi, iako decenijama neuspješni, najveći i najvrijedniji su američki sportski brend. Zovu ih "Americas Team".

Mogao bih ovako u nedogled, no poenta je jasna: Jako malo NFL timova nisu broj jedan u svojim gradovima ili regionima. Los Angeles je decenijama bio bez NFL tima i tamo su Lakersi, Kingsi i Dodgersi daleko veći faktori od LA Ramsa, koji su se nedavno vratili u grad osnivanja. Boston je izrodio New England Patriotse, najuspješniju NFL organizaciju u posljednjih 20 godina i možda i najveći fenomen, najveću dinastiju u američkom sportu generalno, ali broj jedan su ipak Celticsi. Bez pretenzija da sam potpuno u pravu, mislim da su ovo jedina dva grada u kojima NFL nije najdominantniji sport, a radi se ipak o sredinama koje imaju dvije najveća košarkaške organizacije svih vremena. Mimo tih izuzetaka, svuda je NFL najpopularniji sport, svuda su NFL timovi popularniji od svih ostalih, bez obzira na sportske učinke, titule ili neuspjehe.

NFL je najgledanija liga u SAD kada je u pitanju TV rejting, ali i po pitanju posjete na stadionima. Prosječno mečeve NFL-a gleda 65.000 gledalaca, čime je ova liga najgledanija na svijetu.

Američki fudbal je izuzetno kompleksna igra čija srž su primarno taktika, strategija, plan, koncept, a ne fizička sila kao što se čini na prvi pogled. U tom smislu dakle krajnja suprotnost u poređenju sa „našim“ fudbalom čija globalna, neprkosnovena popularnost se temelji upravo na tome da je krajnje jednostavna i svima razumljiva igra na prvi pogled. Američki nacionalni sport broj jedan bez poznavanja bar osnovnih pravila djeluje besmisleno. Gomila snagatora i gojaznih likova koji se tuku, akcije koje traju maksimalno desetak sekundi, često i kraće, a utoliko više prekida, čekanja, reklama…

Tako je i meni sve to izgledalo svaki put kada bih na TV-u naletio na neki NFL meč. Sve do februara 2002. godine. Moja lična priča o tome kako sam zavolio NFL i kako mi je football vremenom postao najomiljeniji i najfascinantniji sport koji pratim tipična je za veliki broj evropskih zaljubljenika u sport. Ona je i razlog zašto u ovom tekstu nećete pročitati ništa o pravilima. Google će vam u roku od par sekundi pomoći da pronađete osnovne informacije o konceptu i pravilima same igre, a koje su neophodne za prvi meč koji budete gledali i ukoliko ovom sportu želite da pružite fer šansu. U tom slučaju postoji velika šansa da će vas obuzeti jedna nova fascinacija i želja da tu čudnu i do sada apstraktnu igru shvatite još bolje, da učite i naučeno prepoznate gledajući utakmice.

Elem, odrastajući 80ih godina u Jugoslaviji, NFL sam doživljavao kao nešto daleko i apstraktno o čemu se par puta godišnje moglo pročitati par rečenica u „Tempu“, ali ni kasniji pristup TV prenosima i snimcima me nije približio tom sportu, a sporadični pokušaji da gledam neke mečeve na malom ekranu bili su žrtva odavno stečenih predrasuda.

3. februara 2002. godine nekoliko drugara sa kojima sam već dugo pratio i gledao fudbal i košarku su me nagovorili da sa njima gledam taj čuveni Super Bowl, na šta sam krajnje nevoljno pristao. Presudila je njihova molba da mi objasne osnovna pravila i okvire igre i da na toj osnovi NFL fudbalu pružim šansu, da odgledam najmanje prvo poluvrijeme bez predrasuda i neutemeljenih stavova. Ukratko: Finalni susret između, kako mi je na početku predočeno, velikog favorita, St. Louis Ramsa, i totalnog underdoga iz okoline Bostona, New England Patriotsa, ogledao sam do kraja i nepovratno se zaljubio u taj sport. Kao zaljubljenik u beogradski Partizan i njemački HSV, već dugo simboli prokletničkog, nerijetko i gubitničkog mentaliteta, pred taj Super Bowl inertno sam svoje simpatija poklonio autsajderima sa sjeveroistoka Amerike. Pored prvih momenata shvatanja i spoznaje same igre, sam tok meča i pobjeda Patriotsa u bukvalno zadnjoj sekundi dodatno su me fasciniral. Ironija sudbine je valjda činjenica da će upravo ti Patriotsi tokom narednih dvadeset godina postati najuspješnija NFL franšiza svih vremena i možda i najveća dinastija u istoriji američkog sporta, a njihov do tada potpuno nepoznati Quarterback Tom Brady, imenom i pojavom oličenje klišea o prosječnom Amerikancu, na neopisiv i neviđen način dominirati ligom već skoro 22 godine, uspostaviti i oboriti sve zamislive rekorde i standarde i ući u krug nadsportista poput Michaela Jordana, Muhameda Alija…

To što sam spontano postao navijač tima iz okoline Bostona i od te 2002. doživio devet njihovih nastupa u Super Bowlu, šest osvojenih titula, to što je moj miljenik Tom Brady prošle sezone osvojio i svoj sedmi prsten sa novim timom i tako postao najtrofejnija „franšiza“ u istoriji ovog sporta, sve to je valjda neka vrsta kosmičke pravde i satisfakcije za sve ono što mi decenijama rade i Partizan i HSV. Međutim, nije sve to ključni razlog zašto NFL sport smatram najboljim i najfascinantnijim od svih koje pratim. Da, više i od fudbala i košarke. Glavni faktor je sama igra i sve što je krasi i oblikuje. Taj jedinstven spoj planskog, taktičkog i strateškog pristupa do u najsitniji detalj s jedne, a fizičke sile s druge strane, koja opet nije suština igre nego maksimalno sredstvo za implementaciju kompleksnih ideja i dugoročnih procesa i planova. Tokom godina sam spoznao da je to sport koji neupredivo bolje i više razumijem i shvatam od košarke, ali i fudbala koji pratim otkako znam za sebe. Fudbal je i dalje jednostavan sport, uprkos svim taktičkim revolucijama kroz koje prolazi, i u znatnoj mjeri i dalje živi od improvizacije, slučaja, sreće ili peha. Igra za sve i svakog.

Za košarku to važi u dosta manjem obimu, ali ona je utoliko predvidljivija u rezultatskom smislu. Primjera radi, NBA titulu osvaja uglavnom najbolji i najkvalitetniji tim ili skup najboljih pojedinaca, što je i logično u sistemu plej ofa na četiri dobijene utakmice u svakoj seriji. Jordanove Bullse su drugi mogli da iznenade jednom ili dvaput, ali ne četiri puta. Koliko senzacija smo doživjeli u finalnim serijama u NBA od kraja 80ih godina do danas? Detroit 1989, Detroit 2004, Dallas 2011. Ipak su uglavnom osvajali favoriti. Slično je i u ostala dva američka sporta.

NFL je u tom smislu drugačiji i jedinstven. Skoro sve što se dešava na terenu je proizvod unaprijed koncipiranih akcija, improvizacija je Sam sistem takmičenja je jedinstven: Regularni dio sezone traje svega nepuna četiri mjeseca i svaka ekipa igra samo 16, od ove sezone po prvi put 17 utakmica. To svaki meč čini ekstremno važnim, svaki kiks može da bude koban po plasman u plej of. Samo razigravanje se igra u tri runde do samog Super Bowla – na jednu dobivenu utakmicu. Do or die. Jedan poraz u plej ofu znači kraj sezone, bez popravnog ispita. Takav sistem sam po sebi umanjuje vjerovatnoću za osvajanjem titula u kontinuitetu, ali dva dodatna faktora je svode na nivo puke teorije i incidenta. To su Salary Cap i Draft.

Od 1993. godine u NFL-u postoji ograničenje plata igrača, takozvani Salary Cap, koji omogućava da svaka sezona bude iznova uzbudljiva. Jednostavno rečeno: nijedna franšiza ne može potrošiti više novca za plate od drugih u jednoj sezoni. Dakle, kupovina tima prepunog zvijezda jer imate na raspolaganju najviše novca ne funkcioniše tek tako. Uzmemo li u obzir činjenicu da prosječna igračka karijera u NFL ligi traje samo tri godine i da u većini slučajeva nema garantovanih primanja na duži period, te da teža povreda ili loša forma mogu da znače dužu nezaposlenost ili čak i kraj karijere, većina igrača ide u tim koji nudi najbolje materijalne uslove, a ne nužno tamo gdje je sportski uspjeh izvjesniji. To pravilo važi utoliko više ako prosječno plaćeni igrači osvoje titulu. Onda uglavnom idu da to naplate negdje drugo, iako to često znači rezultatski pad.

NFL Draft je događaj gdje timovi lige stiču prava na dostupne amaterske i omladinske igrače koji su ranije igrali u univerzitetskim i koledž timovima. Obično se održava u aprilu i, osim potpisivanja slobodnih igrača i trgovanja sa drugim timovima, jedini način da se sastavi tim u NFL. Draft služi za stvaranje ravnoteže snaga i mogućnosti između franšiza, jer je najlošije plasiranom timu u prošloj sezoni dozvoljeno da izabere prvog igrača, dok najbolji tim prethodne sezone bira kao posljednji.

Sve ovo jasno ukazuje na to da NFL rezultatsku dominaciju u kontinuitetu, osvajanje titula u seriji ili konstantne plasmane u Super Bowl ne samo da ne predviđa, nego to čak sistemski i planski suzbija i sprečava. Stoga ne čudi da su od uvođenja Salary Capa do danas samo dva tima uspjela da odbrane šampionski prsten. Denver 1997. i 1998. i New England 2003. i 2004. Dvije najtrofejnije franšize u istoriji lige imaju svega po šest osvojenih naslova, pri čemu je jedna od njih, baš kao i ostali trofejni timovi, većinu titula osvojila prije dvije, tri ili četiri decenije. Istinskim uspjehom se u NFL ligi smatra konstantni plasman u plej of, nevezano za titule. Sa punim pravom, pod datim okolnostima je i to dovoljno teško.

Utoliko fascinantniji je fenomen New England. Patriotsi su 2002. godine osvojili svoj prvi Lombardi trofej, da bi u narednih 18 godina 13 puta igrali finale AFC konferencije (polufinale lige), devet puta ušli u Super Bowl i šest puta ga osvojili. Istorijski jedinstvena era u sportu koji rezultatski uspjeh sistemski „kažnjava“ kao što sam gore već opisao. Organizacije i sistem po kojem funkcioniše NFL zapravo „zabranjuje“ pojave kao što su Patriote.

Sistem New England stvorili i gotovo do savršenstva doveli su vlasnik Robert Kraft, trener Bill Belichick i Quarterback Tom Brady. Ta jedinstvena i nestvarna era faktički i nominalno se završila na proljeće 2020. godine. Desilo se nezamislivo – Tom Brady je napustio Patriotse i nedugo zatim potpisao za Tampa Bay Buccaneerse, istorijski najneuspješniju franšizu lige. Milioni ljubitelja američkog fudbala, pa i ja lično, ovaj sport poznaju isključivo sa Tomom u dresu Patriota.

Brady, najuspješniji i najtrofejniji igrač NFL svih vremena u svim mogućim segmentima, tokom svih 20 godina u Bostonu i uprkos svim uspjesima bivao je permanentno potcjenjivan od strane velikog dijela javnosti. I nakon četiri plasmana u Super Bowl u roku od pet godina, tri od toga uzastopno, te tri osvojene titule u tom periodu, nakon šest naslova ukupno, mnogi su njegov doprinos uspjesima smatrali manjim u odnosu na trenera Belichicka. Veliki je broj analitičara, eksperata i navijača koji su i nakon šestog prstena, koji je Brady osvojio u 42. godini života, zastupali stav da je „sistem Belichick“ bio ključni faktor za sve, a Brady samo produkt i posljedica sistema. „System Quarterback“ bila je mantra koja se ponavljala u javnosti sve do njegovog odlaska. Nebrojeno puta se čula teza kako bi Belichick svih šest titula osvojio i sa nekim drugim, iole natprosječnim QB-om, dok Brady bez njega ne bi imao nijednu.

Niko ne zna kako i zašto je došlo do rastanka prošle godine, iakop špekulacija ima i previše. Možda se Brady zaista vodio i željom da svima ultimativno dokaže da je i van „sistema Belichik“, van komforne zone Foxboro, a sa 43 godine i dalje najbolji. Izbor ekipe bio je mudar i promišljen. Tampa Bay je imala talentovan roster sa mnogo kvaliteta i potencijala. Ali i gubitnički mentalitet stvaran decenijama. Brady je bio magnet i za nekoliko veterana koji su za relativno male pare došli na Floridu nadajući se rezultatskom uspjehu koji bi ih vratio na tržište lige, preporučio drugim timovima i donio jače ugovore. Quarterback koji je 20 godina igrao u jednom sistemu, pridošlice iz različitih sredina i sistema, upitnog fizičkog i/ili mentalnog stanja, gubitnička tradicija same franšize, stvarali su objektivnu i opravdanu sumnju u krajnji ishod sezone 2020. Otkazivanje kompletnih priprema i predsezone usljed pandemije korona virusa poduhvat „Tampa Bay & Tom Brady“ učinilo je već unaprijed osuđenim na propast, bar kada je prva sezona u pitanju.

Šta je to konkretno značilo? Prva utakmica sezone u septembru 2020. godine bila je ujedno i prvi trening ekipe, a na ključnoj poziciji je bio čovjek koji nikada nije odigrao nijednu akciju iz playbooka svog trenera i nikada nije bacio nijedan pas ka novim saigračima. Playbook je knjiga od 400-500 stranica koja sadrži više stotina individualnih akcija, koncept koji se kreira godinama i koji igrači na ključnim pozicijama moraju da nauče do u detalj, a za šta ni kompletne pripreme sa sve predsezonskim utakmicama nisu dovoljne. Playbook jednog trenera suštinski nema mnogo zajedničkog sa konceptom trenera bilo kog drugog tima.

Masa svih tih otežavajućih okolnosti i nepoznanica u očima javnosti potencijalni domet Tampe svela je na plasman u plej of kao maksimum. I to se čak nakon prvih utakmica i krajnje nestabilnog utiska činilo teško ostvarivim ciljem, a bilo kakav plasman dalje djelovao je iluzorno. O Super Bowlu i tituli da ne govorimo. Čak je i tradicija po tom pitanju bila neumoljiva: Nikada nijedan tim nije igrao Super Bowl na svom stadionu, samim tim ni osvojio. A, već mnogo ranije je odlučeno da se Super Bowl 2020. igra u Tampi, na stadionu Buccaneersa, dok je Brady još igrao za New England.

Šta se na kraju desilo? Tampa Bay se plasirala u plej of, tamo dobila tri meča na gostujućim terenima, između ostalog protiv osvajača svoje divizije, a zatim i najbolje ekipe cijele regularne sezone, prevođene MVP igračem sezone. U Super Bowlu su na kraju dočekali branioca titule i najdominantniji tim zadnjih godina, Kansas City i Patricka Mahomesa, QB-a jedinstvenog talenta i nesagledivog potencijala koji je unaprijed skoro jednoglasno proglašen za nekog ko će u svemu nadmašiti Toma Bradyja. Tampa je tu ekipu na kraju načisto pregazila, ne dozvolivši Mahomesu nijedan touchdown, dok je 43-godišnji Brady na drugoj strani hirurški precizno dodavao i pitanje pobjednika riješio već početkom drugog poluvremena.

Sedma titula, više od bilo koje franšize. Sa potpuno novim i neuigranim timom, bez priprema i treninga. Sa ciljem da ove sezone odbrani naslov, što se nakon kompletnih priprema sa nepromijenjenim rosterom više nikome ne čini nerealnim. System Quarterback? Da, ali sistem se zove Brady.

Ako vam je ova čudesna igra i dalje nepoznata i strana, savjetujem vam da narednih dana pročitate najosnovnija pravila i već u nedjelju od 19 h pogledate prvi meč. Prepustite se fascinaciji. Ultimativni termin za prvu noćnu utakmicu je 4. oktobar u 2:20 h. New England Patriotsi dočekuju Tampa Bay Buccaneerse. Tom Brady se vraća kući. Sistem Belichick vs. sistem Brady.

Najtrofejnije NFL franšize

Najtrofejniji quarterbackovi po broju osvojenih titula:

• Tom Brady – 7
• Joe Montana – 4
• Terry Bradshaw – 4
• Troy Aikman – 3
• Eli Manning – 2
• Peyton Manning – 2
• Ben Roethlisberger – 2
• John Elway – 2
• Jim Plunkett – 2
• Bob Griese – 2
• Roger Staubach – 2
• Bart Starr – 2